فرقه شاذلیهشاذلیه از فرق صوفیه و پیروان ابوالحسن علی بن عبدالله شاذلی المغربی (۶۵۶-۵۹۱ هـ ق) هستند. ۱ - پیشینه شاذلینسب شاذلی با ۱۷ واسطه به امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) بر می‌گردد. وی از صوفیان معروف شمال آفریقا به شمار می‌رفت. وی در غماره از بلاد آفریقیه تولد یافت. برخی گفته‌اند زادگاه شاذلی در شاذله، نزدیک جبل زعفران در تونس بود و به همین جهت او را شاذلی گفته‌اند. او ابتدا در شاذله ساکن و به دنبال کیمیا بود، سپس مسافرتی را به شرق آغاز کرد. بعد از بجا آوردن حج، به عراق رفته و در نزد فقهای آنجا بر معلومات فقهی خود افزود. پس از بازگشت به وطن در مغرب از شاگردان عبدالسلام بن مشیش گردید و مدتی هم در جبل زعفران به خلوت و مراقبه روی آورد و سرانجام در اسکندریه مصر ساکن شده و تشکیل خانواده داد. عاقبت نیز در مسیر پنجمین حج خویش در صحرای عیذاب در گذشت و در نزدیکی همان وادی در حمیتره (صعید مصر) به خاک سپرده شد و مقبره اش زیارتگاه اهل تصوف است. [۱]
مشکور، محمدجواد، فرهنگ فرق اسلامی، ص۲۴۷، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، ۱۳۷۵ش، سوم.
[۲]
عبدالغنی قاسم، عبدالحکیم، المذاهب الصوفیه و مدارسها، ص۱۷۴، قاهره، مکتبة مدبولی، ۱۹۹۹م، دوم.
[۳]
کوهن فاسی، حسن بن محمد، طبقات الشاذلیة الکبری، ص۱۹، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۲۰۰۱م، اول.
بعد از شاذلی، ابوالعباس مرسی و سپس ابن عطاالله اسکندرانی بر جای او نشستند. [۴]
حفنی، عبدالمنعم، الموسوعة الصوفیة، ص۲۳۲، قاهره، دارالرشاد، ۱۹۹۲م، اول.
وفائیه، عروسیه، جذولیه و هفونیه برخی از انشعابات شاذلیه محسوب می‌شوند. [۵]
مشکور، محمدجواد، فرهنگ فرق اسلامی، ص۲۴۷.
۲ - آموزه‌ها شاذلیهشاذلی بر انجام تکالیف شرعی در چهارچوب کتاب و سنت تاکید فراوان داشت و اباحه‌گری برخی از صوفیان را نیرنگ شیطان، و هرگونه انحراف از کتاب و سنت را دنبال روی شیطان می‌دانست و بر حضور در نماز جماعت تاکید می‌ورزید. او با این استدلال که خداوند تنها به کتاب و سنت مصونیت از خطا و اشتباه عطا کرده و نه چیز دیگر، هرگونه کشف و شهودی را که مخالف کتاب و سنت باشد، رد می‌کرد و عمل به مکاشفات را تنها پس از عرضه آنها بر کتاب و سنت جایز می‌دانست. [۶]
محمود، عبدالحلیم، قضیة التصوف المدرسة الشاذلیة، ص۷۳_ ۷۵، قاهره، دارالمعارف، بی تا، دوم.
شاذلی با رهبانیت و اینکه سالک بخواهد در سیر و سلوک آنچه را خداوند برای او حلال کرده بر خودش حرام کند، مخالفت می‌ورزید. او با آراسته‌ترین ظاهر برای نماز حاضر می‌شد و همیشه لباس‌های نیکو می‌پوشید. شخصا به باغداری و کشاورزی می‌پرداخت و از بیکاری و تکدی‌گری نهی می‌کرد و گفته شده در نبرد با صلیبیان نیز شرکت داشته است. او کتابی ننوشت و می‌گفت: «شاگردان من، کتاب‌های من هستند». [۷]
حفنی، عبدالمنعم، الموسوعة الصوفیة، ص۲۲۹_ ۲۳۱.
شاذلی طریقه‌ای بنیان نهاد که آراء ابن عربی در آن تاثیری نگذاشته و با علم فلسفه نیامیخته است. تاثیر این طریقه از اندلس تا جنوب شرقی آسیا و غرب آفریقا تا ترکیه و بلاد عربی مشهود است. [۸]
حفنی، عبدالمنعم، الموسوعة الصوفیة، ص۲۳۲.
او بیشتر از مکتب ابوحامد غزالی تاثیر پذیرفته. شاذلی کتاب احیاء علوم دین غزالی را تدریس می‌کرد و شاگردانش را برای عمل به محتویات آن تشویق می‌کرد. [۹]
غریب، مامون، ابوالحسن الشاذلی حیاته. . تصوفه. . تلامیذه و اوراده، ص۵۰_ ۵۲، قاهره، دارغریب، ۲۰۰۰م.
خانقاه [۱۰]
مشکور، محمدجواد، فرهنگ فرق اسلامی، ص۲۴۷.
و سماع در طریقه او جایی ندارد [۱۱]
غریب، مامون، ابوالحسن الشاذلی حیاته. . تصوفه. . تلامیذه و اوراده، ص۷۵.
و در مساله جبر و اختیار، چون امامیه قائل به امر بین الامرین است. [۱۲]
غریب، مامون، ابوالحسن الشاذلی حیاته. . تصوفه. . تلامیذه و اوراده، ص۶۵.
۲.۱ - اصول فرقه شاذلیهآنچه طریقه شاذلی بر آن استوار شده از این قرار است: ۱. اخلاص. ۲. توبه (که با آن حرکت بسوی خداوند آغاز می‌شود). ۳. نیت (هر عملی که انسان انجام می‌دهد باید با نیت همراه بوده و خالصانه باشد)، ۴. حرکت بسوی خداوند (اینکه از کتاب و سنت تبعیت کند). ۵. خلوت (اینکه انسان با پرورگار خود مدتی، هرچند کوتاه، خلوت کند). ۶. جهاد با دشمنان. ۷. نفس (اهتمام ویژه به تربیت نفس). ۸. دنیا (دل نبستن به دنیا). ۹. عبودیت (بندگی برای خداوند). ۱۰. طاعات (اینکه عبادات ترک نشود). ۱۱. علم الیقین (شناخت خداوند از روی یقین). ۱۲. ذکر (ذکر خداوند که اشکال مختلف دارد، ازجمله، ذکر با قلب و زبان). ۱۳. ورع (اینکه تنها با اتکاء بر خداوند از روی شناخت و بصیرت کامل برای خداوند کار کند). ۱۴. زهد (خالی کردن قلب از غیر خداوند). ۱۵. توکل (روی گرداندن قلب از همه جز خداوند). ۱۶. رضا (از خداوند راضی بودن). ۱۷. محبت (محبت الهی مانع از دوست داشتن دیگران نشود). [۱۳]
عبدالغنی قاسم، عبدالحکیم، المذاهب الصوفیه و مدارسها، ص۱۷۵_ ۱۷۶.
۳ - نتیجه گیریاگرچه شاذلیه طریقه‌ای است که بر پایبندی به احکام شریعت تاکید می‌ورزد و از این جهت بر طریقه‌های اباحه گر صوفیه برتری دارد، اما این طریقه نیز همانند سایر فرق صوفیه، بر آراء و اندیشه‌های شخصی غیرمعصوم بنا شده و همین امر، بزرگترین دلیل بر وجود نقصان و کمبودهای موجود در آن است و به این دلیل نمی‌تواند راه صحیح زندگی را برای آنان که طالب آن هستند، ترسیم کند. گذشته از آنکه سنت مورد تاکید شاذلی چیزی جز سنت مورد اعتماد اهل سنت نیست و این در نزد پیروان سایر مذاهب نمی‌تواند راهگشا باشد. ۴ - پانویس
۵ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «شاذلیه». |